قلعه محمدخان دشتی

سبک معماری آن سلجوقی و متاثر از سبک قلعه سازی دوره ساسانی است که با استفاده از طاق‌نماها و گچبری در آرایش دیوارها و درون اتاق‌ها بنا شده است. حدود 150 سال پیش محمد خان دشتی حاکم دشتی قلعه‌ای ساخت که دارای چهار برج گلی بود و دیوارها و باروها گچی که به ارتفاع 10تا12 متر و با وسعت تقریبی 120در110 متر مربع بود. قلعه محمد خان دشتی در شهر خورموج واقع است. این قلعه بنایی عظیم و رفیع بوده که از 4 حصار و4 برج ویک اندرونی ویک عمارت مرکزی و تعدادی قراولخانه واسطبل تشکیل می شده واصل بنا 4 برج و 5 مرتبه بوده ودارای عمارت (گوشواره فوقانی ) زیبایی بوده که مشرف بر شهر بوده وبرای لطافت هوا ومقاصد نظامی و دیده بانی از آن استفاده می شده است. پی ها وشالوده ها ودیوارهای عمارت از سنگ وگچ وملاط ساروج بوده ولی در ضلع غربی وانتهای شمالی آن آثار عمارتی از سنگ وگچ بسیار قطور و حجیم دیده می شده ودیوارهای آن در کنار آن حقیر می نموده است. نمود مصالح ساختمانی آن می رساند که این قسمت از بنا بازمانده بنایی بسیار قدیمی بوده که بعدها قلعه در کنار ویا بر روی خرابه های آن زمین پی افکنده شده و قدمت آن به دوران پیش از اسلام و یا اوائل عهد اسلامی بوده است. قلعه از یک چهار دیواری بزرگ که در چهار گوشه آن برجهایی که از بیرون آن با سنگ وگچ طاقسازی ونماسازی شده تشکیل وسه دیوار درونی با راهروهای مناسب وگشاده وسرسراهای متعدد چهار برج را در میان خود جا داده بودند که دو قلعه آن درونی ومیانی جا گرفته بوده که دو قلعه آن درونی ومیانی یعنی یک محاط در دیوار دوری سرتاسری ودیگری قلعه اندرونی ومیانی بوده که گوشواره عمارت فوقانی بر منتهی الیه آن تقریبا در وسط قلعه وجود داشته است. دو قلعه دیگر در گوشه های چپ وراست و شمال وجنوب قلعه با دیوار اختصاصی بنا ودارای حیاط و سرسرا وقراولخانه وانبار وحمام وسایر تاسیسات مورد نیاز بوده است وشاه نشین ها وگوشواره ها به سبک سلجوقی ومتاثر از سبک های ساسانی وبا استفاده از طاق ها وطاق نماها وپیشانی های بلند عمارت بنا شده بودند. قرینه سازی وتعادل و زاویه یابی ومنظره سازی به طرزی بسیارماهرانه و استادانه به کار رفته بوده است.گچبری و استفاده از این هنر در آرایش دیوارها ودرون اطاقها وطاقچه ها وتزیینات اصلی فوق العاده جالب وقابل مطالعه بوده است و به هیچ وجه سبک بنا متاثر از سبک های هندی وعربی و یونانی نیست وآن چه بیننده اهل اطلاع را در برخوردهای سطحی اولیه با دید کلی به تفکر وا می دارد مشابهت فوق العاده سبک بنا با سبک بنا سازی و گچبری و طاق سازی کاخ اردشیر در فیروز آباد فارس است وابدا مشابهتی با ابنیه حول وحوش خود ندارد. وجود سنگهای تراشیده مکعبی شکل و هرمهای ستونی وسروک وگل و بوته های سنگ محکوک بر دیواره بعضی گوشواره ها ومقرنس کاری وقرینه سازی در هلالی های گچبری ،یا دآور سبک هنر ساسانی است. قلعه وبارگاه محمد خان دشتی همیشه مرکز فضلا و مجمع اندیشمندان وشاعران بوده ومنشی او کاتب قزوینی در مقدمه دیوان محمد خان در قصیده ای می گوید: با صد هزار کوکب رخشان که چرخ راست در فرهی نمونه ایران دشتی است متاسفانه از قلعه ای با این عظمت فقط یک برج چهار اشکوبی باقی است و بقیه آن قبل از انقلاب تخریب شده است. قلعه محمد خان دشتی در سال 1379 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این اثر که یکی از با شکوه‌ترین نمونه‌های معماری دوره قاجاریه و دارای تزئینات بدیع و منحصر به فرد است، بارها مورد تاخت و تاز قرار گرفته است.

کلوت هاي مند

يکي از بزرگترين مجموعه کلوت های ایران زمین، کلوت هاي شگفت انگيز و زيباي کوه مند در شهرستان هاي دشتي و تنگستان است که می‌تواند محلی مناسب برای حضور گردشگران باشد. بخش هایی از شهرستان دشتی نیز جز مناطق بیابانی به شمار می رود که بخش عمده ای از کوه مند را نیز دربرمی گیرد این کوه اگر چه از لحاظ گیاهی جز مناطق فقیر محسوب می شود اما ساختار آن موجب پديد آمدن عوارض زمين شناختي متعددی مانند کلوت ها و ياردانگ ها شده است که به آن زيبايي خاصي بخشيده است. بهترين و مشهورترين کلوت هاي ايران کلوت‌هاي شهداد در قسمت غربي کوير لوت در استان کرمان است که از بزرگ ترين عارضه های کلوخي طبيعي در دنيا به شمار مي رود. علاوه بر کلوت هاي شهداد در بسياري از نقاط کويري، بياباني و يا ارتفاعات رسوبي و کم ارتفاع ساحلي اين عارضه در حجم هاي کوچک و بزرگ قابل مشاهده اند و يکي از بزرگترين مجموعه کلوت های ایران زمین، کلوت هاي شگفت انگيز و زيباي کوه مند در شهرستان هاي دشتي و تنگستان است. زيباترين اين کلوت ها نيز حد فاصل روستاهاي چاوشي و چارک شهرستان دشتی در بخش شرقي اين کوه قرار دارد که اين منطقه را به يکي از کانون هاي اصلي کلوت ها در ايران تبديل کرده است. کلوت‌هاي مند تحت تأثير جريان‌هاي آبي و بادهاي موسمي و محلي با جهت شمال غربي- جنوب شرقي به وجود مي آيند. تنوره ديو يا شيطان یکی دیگر از عوارض طبیعی این منطقه است که به دلیل شکل خاص آن که چون تنوره بزرگ گلی جلوه می‌کند به این نام خوانده می شود این عارضه، ستون هاي کلوخي قارچ مانندي است که در محدوده کوه مند به تعداد زيادي قابل مشاهده اند و به زيبايي هاي طبيعي اين کوه چين خورده افزوده است.

آتشکده کوه مند

وقتی اسم آتشکده می‌آید، دور از ذهن نیست که روزهایی را به یاد بیاوریم که این مرزوبوم گاهواره زرتشت بود. از این دین زیبا یادگارهایی برایمان مانده است که یکی از آن‌ها نیایشگاهی در جنوب ایران است. آتشکده کوه مند که در حوالی خلیج نیلگون همیشه فارس آتش تاریخ را روشن نگه داشته است. در استان بوشهر شهری هست به اسم خورموج. خورموج مرکز شهرستان دشتی است و از جنوب‌ شرق بندر بوشهر ۹۰ کیلومتری فاصله دارد. اگر نقشه داشته باشید، میانه‌های بوشهر است. آتشکده کوه مند در ۳۰کیلومتری خورموج قرار دارد. به این عبادتگاه تاریخی آتشکده خورموج، معبد کلات خورموج یا نیایشگاه کوه مند هم می‌گویند.

عمارت شیرینه

یکی از انواع سازه هایی که در ایران وجود دارد عمارت ها هستند. این بناها که اصولا ساختمانی هستند که در دل یک باغ ساخته شده اند امروزه به یکی از آثار تاریخی منطقه ای که در آن قرار دارند تبدیل شده اند. عمارت ها اصولا مکانی برای سکونت و زندگی افراد بودند که برخی در زمان های خاص مورد استفاده قرار می گرفتند و برخی از آنها سکونت گاه های دائمی بودند. یکی از این عمارات که در شهرستان دشتی قرار دارد عمارت شیرینه است. این عمارت در 5 کیلومتری شهر خورموج، مرکز شهرستان دشتی، قرار دارد و در دوران قاجارها بنا شده است. این بنا در دامنه کوه بیرمی توسط محمدخان دشتی حاکم و شاعر و فاضل این دیار بیش از 100 سال قبل بنا شده است. پس از فوت محمد خان این بنا به شیخ عبدالله حاجیانی فروخته شد و بعد از ایشان مالکین آن به ترتیب شامل غلامی، حاج حیدر مظفری، صالح احمدی که نهایتاً با توجه به اینکه چاه‌ های عمیق و تلمبه خانه اداره آب در کنار عمارت قرار داشت توسط این سازمان خریداری گردید. دلیل نام گذاری این منطقه و بنا به نام شیرینه، وجود آب های شیرین در آن است. به دلیل معماری و اهمیت خاصی که این بنا دارد، به شماره 2396 در شمار آثار ملي كشور در آمده است. معماری عمارت پلان این خانه به شکل مربعی و از دو طبقه تشکیل شده است. طبقه پائینی به دو بخش تقسيم مي‌شود، بخش مركزي را يك سالن با ابعاد 24 متر مربع تشکیل می دهد، درگاه ‌هاي آن را به شكل هلالي و به طور قرينه در ديوار هاي شرقي و غربي ايجاد كرده‌اند كه از طريق اين درگاه‌ها به دهليزي كه به طور کامل تمام سالن را دور مي‌زند می رسد. سالن مركزي در مجموع دارای هشت درگاه قوسي شكل است كه با دهليز ارتباط پيدا مي‌كند. راهرویی که در مجاورت سالن قرار دارد دارای 3 متر طول و شش دريچه نورگير است که آنها را به صورت قرينه در سقف آن ايجاد كرده‌اند تا نور مورد نیاز را در اين بخش تامين کنند. برای ورود به دهلیز از سه پله که در قسمت غربی آن قرار دارد باید استفاده شود. طبقه دوم كه در حقيقت شاه‌نشين عمارت محسوب می شودو داراي تزئينات و الحاقات ویژه ای است و در اين قسمت قرينه ‌سازي و تعادل و همچنين منظر سازي بسيار ماهرانه و استادانه ای را به كار برده اند. به خصوص در شاه ‌نشين مقرنس كاري و كاربندي و قرينه ‌سازي در هلالي ‌هاي گچبري به خوبي به كار گرفته شده است. برای تزئینات بنا از المان هایی مانند كاربندي ‌ها و قاب ‌هاي تزئيني زير قوس‌ هاي سقف و همچنين طاق نماها تزئيني و طاقچه‌ هاي متعدد كه به صورت قرينه در ديوار هاي جانبي شاه‌نشين استفاده کرده اند و مصالحی که در ساخت آن به کار برده اند گچ و سنگ است. از دیگر ویژگی های معماری دیگر آن می توان به درگاه های چپیره ای اشاره کرد.